بدلیجات و زیورآلات فانتزی، امروزه بخش جدایی ناپذیر از استایل و زیبایی همه افراد هستند. در این چند سال اخیر به دلیل افزایش قیمت طلا و نقره، استفاده از بدلیجات با ظاهر مشابه جواهرات اصل، بسیار رایج و محبوب شده است. اما شاید کمتر کسی بداند که بخش مهمی از درخشش، دوام و زیبایی این زیورآلات، به فرآیندی به نام آبکاری مربوط می شود. بدون آبکاری، بدلیجات سریعا کدر و آسیب پذیر شده، و جلوه لوکس خود را از دست می دهند. در این مطلب، قصد داریم به طور کامل به مفهوم آبکاری، انواع آن، و مراحل اجرای فرآیند بپردازیم.

آبکاری چیست؟

آبکاری (Electroplating) فرآیندی است که طی آن، سطح یک فلز با لایه ای بسیار نازک از فلز دیگر پوشانده می شود تا ظاهر زیباتر، مقاومت بالاتر و دوام بیشتری پیدا کند. در واقع آبکاری به نوعی پوشش دهی فلزی محسوب می شود که با استفاده از جریان الکتریسیته انجام می گیرد.

در این فرآیند، قطعه  بدلی (که معمولا از فلزات ارزان تر مانند مس، برنج یا آلیاژهای روی ساخته شده است) در محلولی شامل نمک فلز مورد نظر (مثلا طلا یا نیکل) غوطه ور خواهد شد. با عبور جریان برق از محلول، یون های فلز روی سطح قطعه رسوب می کنند و لایه ای از فلز جدید را روی آن تشکیل می دهند.

هدف از آبکاری بدلیجات چیست؟

آبکاری، چه روی فلزات نرم مانند مس و برنج، و چه روی استیل مقاوم، باعث افزایش زیبایی، دوام، مقاومت و تنوع رنگ می شود. آبکاری بدلیجات استیل نسبت به دیگر فلزات، نیاز به ضخامت زیاد ندارد و بیشتر برای درخشندگی و جلوه لوکس، ایجاد رنگ و ضد حساسیت شدن انجام می شود. در زیر، دلایل انجام این فرآیند را برایتان آورده ایم:

افزایش درخشندگی و جذابیت ظاهری

اصلی ترین دلیل آبکاری، ایجاد ظاهری درخشان و براق است. لایه ای از طلا، نقره یا رادیوم باعث می شود سطح بدلیجات کاملا صیقلی، یکدست و شبیه جواهرات اصل به نظر برسد. این کار باعث می شود حتی فلزات ارزان  قیمت هم ظاهری گران  قیمت پیدا کنند.

جلوگیری از زنگ زدگی و اکسید شدن

فلزات پایه مانند مس، برنج یا روی، در تماس با رطوبت و اکسیژن هوا دچار تغییر رنگ و زنگ  زدگی می شوند. با آبکاری، یک لایه محافظ روی سطح قرار می گیرد که مانع واکنش فلز با محیط می شود. به این ترتیب، بدلیجات دیرتر تیره می شوند و مدت طولانی تری تازگی خود را حفظ می کنند.

افزایش دوام و مقاومت در برابر خط و خش

این فرآیند باعث می شود سطح فلز سخت تر و مقاوم تر شود. بدلیجات آبکاری  شده در برابر خط و خش، سایش، و حتی تعریق بدن مقاومت بیشتری دارند و به  راحتی رنگ شان از بین نمی رود.

کاهش حساسیت پوستی

برخی افراد به فلزات پایه مثل نیکل یا مس حساسیت دارند و پوست شان در تماس مستقیم با آن ها دچار قرمزی یا خارش می شود. آبکاری با فلزاتی مانند طلا، رادیوم یا پلاتین، باعث می شود این تماس مستقیم از بین برود و بدلیجات خاصیت ضد حساسیت پیدا کنند.

انواع آبکاری در بدلیجات

آبکاری بدلیجات در چند نوع رایج انجام می شود که هر کدام ویژگی و کاربرد خاص خود را دارند:

آبکاری طلا (Gold Plating)

رایج ترین نوع آبکاری است که برای ایجاد جلوه ای مشابه طلای اصل استفاده می شود. ضخامت این لایه معمولا بین ۰.۱ تا ۲ میکرون است. هرچه ضخامت بیشتر باشد، دوام و ماندگاری رنگ نیز بالاتر خواهد بود. در برخی محصولات لوکس، از آبکاری طلا ۱۸ عیار یا ۲۴ عیار استفاده می شود.

آبکاری نقره (Silver Plating)

برای ایجاد درخشندگی سرد و شفاف، آبکاری نقره به کار می رود. بدلیجات نقره ای  رنگ اغلب با این روش ساخته می شوند، اما در صورت تماس زیاد با هوا یا عرق بدن، ممکن است به مرور زمان تیرگی پیدا کنند.

آبکاری رادیوم (Rhodium Plating)

رادیوم یکی از گران ترین فلزات دنیاست و به دلیل درخشندگی بالا و مقاومت فوق العاده اش در برابر اکسید شدن، روی بدلیجات نقره ای یا طلایی رنگ استفاده می شود. آبکاری با رادیوم باعث می شود سطح فلز کاملا ضد حساسیت و بسیار براق شود.

آبکاری نیکل (Nickel Plating)

نیکل یکی از قدیمی ترین فلزات مورد استفاده در آبکاری است. این نوع آبکاری مقاومت بسیار خوبی در برابر سایش دارد و به عنوان لایه  زیرین برای آبکاری های دیگر هم به کار می رود. البته در برخی افراد ممکن است حساسیت پوستی ایجاد کند.

آبکاری کروم و پلاتین

کروم درخشش آینه ای دارد و معمولا برای ایجاد ظاهری مدرن یا صنعتی روی زیورآلات مردانه استفاده می شود. پلاتین نیز مانند رادیوم خاصیت ضد تیرگی و ماندگاری بالایی دارد، ولی هزینه آبکاری آن بیشتر است.

مراحل آبکاری بدلیجات استیل

برای اینکه آبکاری بدلیجات استیل بی  نقص و باکیفیت باشد، چند مرحله  کلیدی و نکته  فنی بسیار مهم وجود دارد. در ادامه به صورت کامل توضیح خواهیم داد:

1. تمیزکاری و آماده سازی سطح استیل

ابتدا سطح استیل باید کاملا عاری از چربی، گرد و غبار، اثر انگشت و هرگونه آلودگی باشد. بدین منظور اغلب از شستشو با محلول های قلیایی یا اسیدی ملایم استفاده می شود تا چربی و ناخالصی ها پاک شوند. هرگونه آلودگی باعث می شود آبکاری پوسته یا ناهموار شود.

2. پولیش و صافکاری سطح

سطح استیل باید صاف و صیقلی باشد تا لایه آبکاری به خوبی بچسبد. اگر سطح زبر بوده یا خط و خش داشته باشد، لایه فلزی که روی آن رسوب می کند ناپیوسته خواهد شد و جلوه نهایی خراب می شود.

3. آبکاری پایه (در صورت نیاز)

در برخی موارد، قبل از آبکاری اصلی، یک لایه زیرین از نیکل یا مس روی استیل زده می شود. این لایه باعث چسبندگی بهتر فلز اصلی و یکنواختی رنگ شده، و دوام آبکاری را افزایش خواهد داد.

4. آبکاری اصلی با فلز دلخواه

استیل در محلول فلز مورد نظر (مثل طلا، رزگلد، رادیوم یا نیکل سفید) غوطه ور می شود. با عبور جریان برق، یون های فلز روی سطح استیل رسوب کرده و لایه ای یکنواخت و چسبنده ایجاد می کنند. کنترل دقیق ولتاژ، زمان و دما بسیار مهم است؛ اشتباه در هرکدام باعث ناهمواری یا پوسته شدن لایه خواهد شد.

5. شستشو و خشک کردن پس از آبکاری

بعد از اتمام آبکاری بدلیجات استیل، سطح آن ها باید با آب مقطر شسته شود تا اثر محلول شیمیایی باقی نماند. خشک کردن کامل با هوای فشرده یا دستمال نرم انجام می شود تا لکه یا اکسید شدگی ایجاد نشود.

6. پولیش و پرداخت نهایی

در مرحله آخر، سطح آبکاری شده را با دستمال نرم یا دستگاه پولیش مخصوص صیقل می دهند. این مرحله باعث می شود لایه آبکاری کاملا براق، یکنواخت و بدون نقص به نظر برسد.

جمع بندی

آبکاری بدلیجات فرآیندی است که با پوشاندن فلز پایه با لایه ای نازک از طلا، نقره، رادیوم یا نیکل انجام می شود. این فرآیند زیبایی، دوام و مقاومت آن ها را افزایش خواهد داد. آبکاری بدلیجات استیل، علاوه بر جلوه لوکس و تنوع رنگ، مقاومت طبیعی استیل را تکمیل کرده و باعث ضد حساسیت شدن و حفظ درخشندگی طولانی مدت می شود.